Teksten eg skreiv same dagen som eg møtte deg, har eg aldri vist fram. Eg ville ikkje at du skulle tru den handlar om deg eller om nokon eg kunne ha kjend tidlegare. Eg ville heller ikkje at den skulle handla om meg sjølv.
Sanninga er at eg hadde timar til overs. Mens eg venta på at kvelden skulle føra oss saman, sat eg i eit hjørne på ein kafé og var skyldig i dette: […]
Seinare spaserte eg til bortsida av Innherredsvegen. Eg var ute i gråvêr, tjukk ullgenser og god tid. Du hadde raud lue da du kom ut av bussen. Kor vart det av den lua, tru?
søndag 27. mars 2011
Roman-tick
Favorittane mine blant moderne romanfigurar er – utan unntak, trur eg – ein slags antiheltar. I løpet av den siste veka har ein ny figur klatra opp på pallen. For første gong ei kvinne.
Det er lenge sidan eg las J.D. Salingers The Catcher in the Rye (1951), og boka i seg sjølv er kanskje ikkje spesielt representativ for meg som lesar, men eg kan hugsa at eg kjende ein sterk identifikasjon med hovudpersonen Holden Caulfield – denne tafatte spirrevippen som eigentleg ikkje ønskjer seg noko av livet. Han vil stå i rugåkeren, sjå kornet bli gult og blafrande i brisen, la verda passera over seg og elles berre gripa til handling når småungane forvillar seg i retning stupet bortom åkerkanten.
Enda meir fiktiv og usannsynleg er den udugelege esteten Des Esseintes i Joris-Karl Huysmans Mot strømmen (1884). Han er den dekadente prototypen. Han isolerer seg i eit lite hus ein aude stad utanfor Paris. Der dyrkar han (så konsekvent som mogleg) eit reint cerebralt liv – utan anna form for involvering med menneska enn den økonomiske. Antagonisten er ikkje ein person, men Des Esseintes' eiga eksistensielle uro. Når det knakar i det eskapistiske livsprosjektet og push comes to shove, opplever han at han må velja mellom munninga av ein revolver og foten av Jesu kross. Arne Garborgs Trætte Mænd (1891), om den livstrøytte byråkraten Gabriel Gram, var truleg sterkt inspirert av Mot strømmen. I masteroppgåva eg sjølv skreiv i 2004 (Vanvitet eller Kristus), var nettopp tilhøvet mellom meiningskrise og religion i slike romanar eit hovudtema.
Men endeleg har eg møtt ei kvinne eg kan elska. Emily Grimes i Richard Yates' The Easter Parade (1976) er fri, sjølvstendig, aleine i verda og ulykkeleg. Alt frå første linje visste eg at dette skulle vera ein rystande roman: «Neither of the Grimes sisters would have a happy life, and looking back it always seemed that the trouble began with their parents' divorce.» Sarah, den eldste av søstrene, giftar seg i hurrabunad og under det borgarleg-vellykka banneret, men endar som alkoholisert husfrue som får juling av mannen. Emily, den yngre, slår seg aldri til ro. Ho lever livet «rett fram», med seriemonogamiet som ytre kjenneteikn og ei ikkje-kurerbar einsemd i det indre.
Det er ikkje mange kvinnelege romanfigurar som kan interessera meg på denne måten, men Emily Grimes gjer det. Karakteristisk nok er romanen skriven av ein mann. Av «ekte kvinnelitteratur» (kvinner skapt av kvinner) kan eg berre hugsa at Jenny (1911) av Sigrid Undset har gjort eit samanliknbart inntrykk. Jenny er ei av svært få bøker som er på gråtelista mi.
No elskar eg altså Emily Grimes. Kva seier heltane våre om oss sjølve som personar? Er eg like uenergisk som dei resignerte, inneslutta mennene eg les om? Treng eg ei kvinne som kan gå til grunne i lag med meg?
fredag 11. februar 2011
Tvangstankar (erosjon)
Kor frigjerande er det ikkje å forstå denne sanninga: Alle verkelege tankar er tvangstankar! Elvedeltaet kan vera ein god metafor. Lik vatnet vil tanken grava sitt eige løp. Sanden har ingen vilje; den skal leggja seg i skiftande bankar, bli skuva rundt gjennom år og årstider, skal vaskast ut i ope hav. Eg eroderer.
Førstehjelp
På førstehjelpskurset sat vi parvis og vurderte kva ein burde gjera i ymse hypotetiske situasjonar: Ein medsyklist hadde kollapsa og låg livlaus i vegkanten.
«Livlaus»? Han eg sat i lag med, er filosof (med doktorgrad i medisinsk etikk, faktisk). Vi var begge usikre på definisjonen av tilstanden «livlaus». Assosiasjonane gjekk fort i retning av det hebraiske ordet ruach. Livet er noko som Jahve har pusta inn i mennesket. Herren fylte mennesket med ande.
Men den hypotetiske medsyklisten ligg altså livlaus; han er ikkje bevisst, og han pustar ikkje sjølv om luftvegane er frie. Tilkall hjelp. Start hjarte-og-lunge-redning. Vi knadde på ei dukke og prøvde hjartestartar. Fekk vita at det ikkje er farleg om ein knøvlar eit ribbein eller to.
Verda blir enkel når ein skal redda liv. Men etikaren får aldri nok av hypotesar: Kva om den livlause heiter Per Sandberg?
mandag 19. april 2010
To landskap og ei bok
Kjære J.
Ein gong gav du meg ei bok av den gresk-rumenske forfattaren Panaït Istrati, romanen Onkel Anghel. Det var ein brukt paperback, på dansk – noko du hadde funne på eit antikvariat i København, vil eg tru. Eg hadde stor glede av den boka. Eg synest å hugsa at eg sat på ein buss (truleg frå Oslo til Trondheim), og vi køyrde gjennom Melhus sentrum da eg las dei siste sidene. Eit tydeleg minne: Forbi Melhusbanken lo eg godt og hjarteleg. Eg vil meina at boka var ferdiglese før vi nådde Klett og grensa til Trondheim kommune.
Panaït Istrati for andre gong. Eg finn han hatt på Trondheim folkebibliotek, faktisk, daud for lengst og gløymt i mange år. Han skriv enno om røvarar og lasaronar, om dei som druknar gudar i ølglasa og skjuler demonane sine bak ei sky av sigarettrøyk. Dei er menneske som lever utanfor vilkåra, som skaper fridommen ved å ta den, som leviterer fordi dei ikkje lar seg hindra av det som er umogleg. Sånn sett er eg ingen ekte røvar. Eg er drøymar – ikkje eventyrar. Likevel er det ein slags samforstand med forfattaren og heltane hans eg kjenner, der eg står inne ved skranken i andre etasje i huset vi begge hugsar. Eg er den lurvete, ubarberte fyren med eit heilag ærend. Eg jagar bibliotekaren ned i hovudmagasinet. Der nede skal ho finna fram ei bok (Svampfiskaren) i ei omsetjing gjort i 1951 til arkaisk nynorsk. Eksemplaret eg får i handa, er kanskje ikkje lese ein einaste gong. Boksidene har ikkje smakt oksygen sidan dei var i trykkeriet på femtitalet. Eg kjenner meg nesten som ein frelsar; det er eg som skal lesa og forstå det gløymde geniet.
Nei, eg les ikkje like mykje som eg gjorde. Horisontane er uendlege og uendeleg mange, men likevel variasjonar av den eine og same. Det einaste som skil mine draumar frå alle andre, er nettopp det at dei er mine. Eg kan ikkje forstå at det skal vera noko å haussa seg opp over. Slik er det med alt. Eg undrar meg enno over verda. At det i det heile tatt eksisterer noko som helst, er eit mysterium. Kva det er, er i grunnen ikkje så nøye. Menneska har ei underfull evne til å tenkja og tala og til å laga gjenstandar som kommuniserer. Dette interesserer meg langt meir enn alle historiene om individa som opplever. Kvart menneske er mest som eit eksempel. Og bøkene? Dei flyt saman som land og hav.
To landskap (landskapet er berre eitt!) eg har opplevd: Labrador (nord i Canada) og Camargue (sør i Frankrike).
Labrador såg eg frå eit fly. Eg trur bestemt at det må ha vore kystlinja av Labrador. Det er lett å finna: Du tar til venstre ved Grønland, berre. Det var ein klar dag. Vi kom inn over Nord-Amerika frå Atlanterhavet. Flatt. Heilt flatt. Havet krusa seg såvidt under oss. Landjorda det gjekk over i, hadde same topografi: sandbankar og strandtendensar som vatnet vaska seg på. Guds smørkniv hadde klint hav og land utover ei enorm, likegyldig flate. Slik er det med alt som finst, hugsar eg at eg tenkte. Eg vil vera der nede.
Camargue er Vest-Europas største elvedelta – også flatt. Nede ved sjøen er det enorme sandstrender. Vi kjenner fenomenet: Bølgjene virvlar opp sand frå botnen. Vatnet er grumsete og opnar seg først eit stykke utpå. Landpartiklane blir gradvis til hav, som fortynna ved eit homeopatisk prinsipp. La plage: Vi lagar spor i sand og ventar på det våte viskelæret. Les étangs: På dikene som skal teikna grensa mellom landdyrets domene og det som er utflytande, kan ein vandra i timevis. Vi leigde syklar og farta rundt, tok kabelferje over breie tarmar av sump. I to heile dagar såg vi og snakka vi om flamingoar. I mudderet, i gjørma vi nesten helst ville ha definert som noko som høyrer til landjorda, levde det fiskar. Eit urovekkjande syn, desse mudderfiskane. Det var noko demonisk over dei. Dei var som ein hån mot våre definisjonar og vårt behov for å dra klare grenser.
«En som kunne se uten å forstå ville med sitt restaurerende blikk forstå at her er det ingenting å lese.» —Tor Ulven: Stein og speil
[…]
Det hender at eg må ta tilbake noko av det eg har sagt. Ikkje fordi det er feil, men fordi proporsjonane blir gale straks det er formulert.
Oppgåva di i skogen er å elska kvar ein busk. På stranda skal du vera bror til alle steinar. Kvifor plukkar du opp denne eine? Det er to typar endeløyse: makro- og mikroendeløyse. Dimensjonane held fram utan ende, men går du nær nok, vil du sjå at alle bitar, flater og strek kan delast opp i noko som er enda mindre.
Ein gong gav du meg ei bok av den gresk-rumenske forfattaren Panaït Istrati, romanen Onkel Anghel. Det var ein brukt paperback, på dansk – noko du hadde funne på eit antikvariat i København, vil eg tru. Eg hadde stor glede av den boka. Eg synest å hugsa at eg sat på ein buss (truleg frå Oslo til Trondheim), og vi køyrde gjennom Melhus sentrum da eg las dei siste sidene. Eit tydeleg minne: Forbi Melhusbanken lo eg godt og hjarteleg. Eg vil meina at boka var ferdiglese før vi nådde Klett og grensa til Trondheim kommune.
Panaït Istrati for andre gong. Eg finn han hatt på Trondheim folkebibliotek, faktisk, daud for lengst og gløymt i mange år. Han skriv enno om røvarar og lasaronar, om dei som druknar gudar i ølglasa og skjuler demonane sine bak ei sky av sigarettrøyk. Dei er menneske som lever utanfor vilkåra, som skaper fridommen ved å ta den, som leviterer fordi dei ikkje lar seg hindra av det som er umogleg. Sånn sett er eg ingen ekte røvar. Eg er drøymar – ikkje eventyrar. Likevel er det ein slags samforstand med forfattaren og heltane hans eg kjenner, der eg står inne ved skranken i andre etasje i huset vi begge hugsar. Eg er den lurvete, ubarberte fyren med eit heilag ærend. Eg jagar bibliotekaren ned i hovudmagasinet. Der nede skal ho finna fram ei bok (Svampfiskaren) i ei omsetjing gjort i 1951 til arkaisk nynorsk. Eksemplaret eg får i handa, er kanskje ikkje lese ein einaste gong. Boksidene har ikkje smakt oksygen sidan dei var i trykkeriet på femtitalet. Eg kjenner meg nesten som ein frelsar; det er eg som skal lesa og forstå det gløymde geniet.
Nei, eg les ikkje like mykje som eg gjorde. Horisontane er uendlege og uendeleg mange, men likevel variasjonar av den eine og same. Det einaste som skil mine draumar frå alle andre, er nettopp det at dei er mine. Eg kan ikkje forstå at det skal vera noko å haussa seg opp over. Slik er det med alt. Eg undrar meg enno over verda. At det i det heile tatt eksisterer noko som helst, er eit mysterium. Kva det er, er i grunnen ikkje så nøye. Menneska har ei underfull evne til å tenkja og tala og til å laga gjenstandar som kommuniserer. Dette interesserer meg langt meir enn alle historiene om individa som opplever. Kvart menneske er mest som eit eksempel. Og bøkene? Dei flyt saman som land og hav.
To landskap (landskapet er berre eitt!) eg har opplevd: Labrador (nord i Canada) og Camargue (sør i Frankrike).
Labrador såg eg frå eit fly. Eg trur bestemt at det må ha vore kystlinja av Labrador. Det er lett å finna: Du tar til venstre ved Grønland, berre. Det var ein klar dag. Vi kom inn over Nord-Amerika frå Atlanterhavet. Flatt. Heilt flatt. Havet krusa seg såvidt under oss. Landjorda det gjekk over i, hadde same topografi: sandbankar og strandtendensar som vatnet vaska seg på. Guds smørkniv hadde klint hav og land utover ei enorm, likegyldig flate. Slik er det med alt som finst, hugsar eg at eg tenkte. Eg vil vera der nede.
Camargue er Vest-Europas største elvedelta – også flatt. Nede ved sjøen er det enorme sandstrender. Vi kjenner fenomenet: Bølgjene virvlar opp sand frå botnen. Vatnet er grumsete og opnar seg først eit stykke utpå. Landpartiklane blir gradvis til hav, som fortynna ved eit homeopatisk prinsipp. La plage: Vi lagar spor i sand og ventar på det våte viskelæret. Les étangs: På dikene som skal teikna grensa mellom landdyrets domene og det som er utflytande, kan ein vandra i timevis. Vi leigde syklar og farta rundt, tok kabelferje over breie tarmar av sump. I to heile dagar såg vi og snakka vi om flamingoar. I mudderet, i gjørma vi nesten helst ville ha definert som noko som høyrer til landjorda, levde det fiskar. Eit urovekkjande syn, desse mudderfiskane. Det var noko demonisk over dei. Dei var som ein hån mot våre definisjonar og vårt behov for å dra klare grenser.
«En som kunne se uten å forstå ville med sitt restaurerende blikk forstå at her er det ingenting å lese.» —Tor Ulven: Stein og speil
[…]
Det hender at eg må ta tilbake noko av det eg har sagt. Ikkje fordi det er feil, men fordi proporsjonane blir gale straks det er formulert.
Oppgåva di i skogen er å elska kvar ein busk. På stranda skal du vera bror til alle steinar. Kvifor plukkar du opp denne eine? Det er to typar endeløyse: makro- og mikroendeløyse. Dimensjonane held fram utan ende, men går du nær nok, vil du sjå at alle bitar, flater og strek kan delast opp i noko som er enda mindre.
fredag 16. april 2010
Informasjonsrekkjefølgje
Kva rolle speler rekkjefølgja på informasjonen når ein byggjer kunnskap eller synspunkt?
Eg har akkurat bestilt og fått to bøker: Niall Fergusons The Ascent of Money. A Financial History of the World og Robert Paul Wolffs In Defense of Anarchism. Til ein viss grad kan eg sikkert venta at nokre framstillingar i dei to bøkene vil vera eigna til å slå kvarandre i hel.
Bør eg rusta meg med argument mot den eine ved å lesa den andre først? Eller er det snarare sånn at eg bør venta med nokre avgjerande innvendingar mot ei av bøkene ved å utsetja det å lesa den eg ønskjer å læra mest av?
Abonner på:
Innlegg (Atom)