To landskap og ei bok

Kjære J.

Ein gong gav du meg ei bok av den gresk-rumenske forfattaren Panaït Istrati, romanen Onkel Anghel. Det var ein brukt paperback, på dansk – noko du hadde funne på eit antikvariat i København, vil eg tru. Eg hadde stor glede av den boka. Eg synest å hugsa at eg sat på ein buss (truleg frå Oslo til Trondheim), og vi køyrde gjennom Melhus sentrum da eg las dei siste sidene. Eit tydeleg minne: Forbi Melhusbanken lo eg godt og hjarteleg. Eg vil meina at boka var ferdiglese før vi nådde Klett og grensa til Trondheim kommune.

Panaït Istrati for andre gong. Eg finn han hatt på Trondheim folkebibliotek, faktisk, daud for lengst og gløymt i mange år. Han skriv enno om røvarar og lasaronar, om dei som druknar gudar i ølglasa og skjuler demonane sine bak ei sky av sigarettrøyk. Dei er menneske som lever utanfor vilkåra, som skaper fridommen ved å ta den, som leviterer fordi dei ikkje lar seg hindra av det som er umogleg. Sånn sett er eg ingen ekte røvar. Eg er drøymar – ikkje eventyrar. Likevel er det ein slags samforstand med forfattaren og heltane hans eg kjenner, der eg står inne ved skranken i andre etasje i huset vi begge hugsar. Eg er den lurvete, ubarberte fyren med eit heilag ærend. Eg jagar bibliotekaren ned i hovudmagasinet. Der nede skal ho finna fram ei bok (Svampfiskaren) i ei omsetjing gjort i 1951 til arkaisk nynorsk. Eksemplaret eg får i handa, er kanskje ikkje lese ein einaste gong. Boksidene har ikkje smakt oksygen sidan dei var i trykkeriet på femtitalet. Eg kjenner meg nesten som ein frelsar; det er eg som skal lesa og forstå det gløymde geniet.

Nei, eg les ikkje like mykje som eg gjorde. Horisontane er uendlege og uendeleg mange, men likevel variasjonar av den eine og same. Det einaste som skil mine draumar frå alle andre, er nettopp det at dei er mine. Eg kan ikkje forstå at det skal vera noko å haussa seg opp over. Slik er det med alt. Eg undrar meg enno over verda. At det i det heile tatt eksisterer noko som helst, er eit mysterium. Kva det er, er i grunnen ikkje så nøye. Menneska har ei underfull evne til å tenkja og tala og til å laga gjenstandar som kommuniserer. Dette interesserer meg langt meir enn alle historiene om individa som opplever. Kvart menneske er mest som eit eksempel. Og bøkene? Dei flyt saman som land og hav.

To landskap (landskapet er berre eitt!) eg har opplevd: Labrador (nord i Canada) og Camargue (sør i Frankrike).

Labrador såg eg frå eit fly. Eg trur bestemt at det må ha vore kystlinja av Labrador. Det er lett å finna: Du tar til venstre ved Grønland, berre. Det var ein klar dag. Vi kom inn over Nord-Amerika frå Atlanterhavet. Flatt. Heilt flatt. Havet krusa seg såvidt under oss. Landjorda det gjekk over i, hadde same topografi: sandbankar og strandtendensar som vatnet vaska seg på. Guds smørkniv hadde klint hav og land utover ei enorm, likegyldig flate. Slik er det med alt som finst, hugsar eg at eg tenkte. Eg vil vera der nede.

Camargue er Vest-Europas største elvedelta – også flatt. Nede ved sjøen er det enorme sandstrender. Vi kjenner fenomenet: Bølgjene virvlar opp sand frå botnen. Vatnet er grumsete og opnar seg først eit stykke utpå. Landpartiklane blir gradvis til hav, som fortynna ved eit homeopatisk prinsipp. La plage: Vi lagar spor i sand og ventar på det våte viskelæret. Les étangs: På dikene som skal teikna grensa mellom landdyrets domene og det som er utflytande, kan ein vandra i timevis. Vi leigde syklar og farta rundt, tok kabelferje over breie tarmar av sump. I to heile dagar såg vi og snakka vi om flamingoar. I mudderet, i gjørma vi nesten helst ville ha definert som noko som høyrer til landjorda, levde det fiskar. Eit urovekkjande syn, desse mudderfiskane. Det var noko demonisk over dei. Dei var som ein hån mot våre definisjonar og vårt behov for å dra klare grenser.

«En som kunne se uten å forstå ville med sitt restaurerende blikk forstå at her er det ingenting å lese.» —Tor Ulven: Stein og speil

[…]

Det hender at eg må ta tilbake noko av det eg har sagt. Ikkje fordi det er feil, men fordi proporsjonane blir gale straks det er formulert.

Oppgåva di i skogen er å elska kvar ein busk. På stranda skal du vera bror til alle steinar. Kvifor plukkar du opp denne eine? Det er to typar endeløyse: makro- og mikroendeløyse. Dimensjonane held fram utan ende, men går du nær nok, vil du sjå at alle bitar, flater og strek kan delast opp i noko som er enda mindre.