Roman-tick

Favorittane mine blant moderne romanfigurar er – utan unntak, trur eg – ein slags antiheltar. I løpet av den siste veka har ein ny figur klatra opp på pallen. For første gong ei kvinne.

Det er lenge sidan eg las J.D. Salingers The Catcher in the Rye (1951), og boka i seg sjølv er kanskje ikkje spesielt representativ for meg som lesar, men eg kan hugsa at eg kjende ein sterk identifikasjon med hovudpersonen Holden Caulfield – denne tafatte spirrevippen som eigentleg ikkje ønskjer seg noko av livet. Han vil stå i rugåkeren, sjå kornet bli gult og blafrande i brisen, la verda passera over seg og elles berre gripa til handling når småungane forvillar seg i retning stupet bortom åkerkanten.

Enda meir fiktiv og usannsynleg er den udugelege esteten Des Esseintes i Joris-Karl Huysmans Mot strømmen (1884). Han er den dekadente prototypen. Han isolerer seg i eit lite hus ein aude stad utanfor Paris. Der dyrkar han (så konsekvent som mogleg) eit reint cerebralt liv – utan anna form for involvering med menneska enn den økonomiske. Antagonisten er ikkje ein person, men Des Esseintes' eiga eksistensielle uro. Når det knakar i det eskapistiske livsprosjektet og push comes to shove, opplever han at han må velja mellom munninga av ein revolver og foten av Jesu kross. Arne Garborgs Trætte Mænd (1891), om den livstrøytte byråkraten Gabriel Gram, var truleg sterkt inspirert av Mot strømmen. I masteroppgåva eg sjølv skreiv i 2004 (Vanvitet eller Kristus), var nettopp tilhøvet mellom meiningskrise og religion i slike romanar eit hovudtema.

Men endeleg har eg møtt ei kvinne eg kan elska. Emily Grimes i Richard Yates' The Easter Parade (1976) er fri, sjølvstendig, aleine i verda og ulykkeleg. Alt frå første linje visste eg at dette skulle vera ein rystande roman: «Neither of the Grimes sisters would have a happy life, and looking back it always seemed that the trouble began with their parents' divorce.» Sarah, den eldste av søstrene, giftar seg i hurrabunad og under det borgarleg-vellykka banneret, men endar som alkoholisert husfrue som får juling av mannen. Emily, den yngre, slår seg aldri til ro. Ho lever livet «rett fram», med seriemonogamiet som ytre kjenneteikn og ei ikkje-kurerbar einsemd i det indre.

Det er ikkje mange kvinnelege romanfigurar som kan interessera meg på denne måten, men Emily Grimes gjer det. Karakteristisk nok er romanen skriven av ein mann. Av «ekte kvinnelitteratur» (kvinner skapt av kvinner) kan eg berre hugsa at Jenny (1911) av Sigrid Undset har gjort eit samanliknbart inntrykk. Jenny er ei av svært få bøker som er på gråtelista mi.

No elskar eg altså Emily Grimes. Kva seier heltane våre om oss sjølve som personar? Er eg like uenergisk som dei resignerte, inneslutta mennene eg les om? Treng eg ei kvinne som kan gå til grunne i lag med meg?